Zabytki

Kościół i mury miejskie

To najstarsza zachowana budowla w mieście. Została ona wkomponowana w południowo-wschodni kąt murów miejskich. W dawnych czasach górował nad całością miasta i stanowił część miejskich fortyfikacji. Kościół pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego zbudowany został w latach 1317-1325 w miejscu, gdzie uprzednio znajdowała się kaplica. W roku 1550 zbudowano wieżę, zaś w 1624 r. przy wejściu bocznym dobudowano kruchtę. Kruchtę przy wejściu głównym wybudowana w latach 1903-1905 w stylu neogotyckim. Najpiękniejsze elementy architektoniczne widoczne są gołym okiem: zakończone wimpergami słupki znajdujące się na dachu, nisze, wąskie i długie okna, przypory oraz wieża. Nie można pominąć i warto zapoznać się z całą aurą widoczną wokół Kościoła, którą tworzy budulec - czerwona cegła oraz zieleń wkomponowana w otoczenie Kościoła. Charakterystyczne są również masywne drzwi wejściowe ze ślepym naświetlem dekorowanym rozetą. 

Nierozerwalnie z Kościołem związane są mury miejskie, które zostały zbudowane około połowy XIV wieku. Były one włączone do systemu obronnego miasta. Prawdopodobnie elementami murów było 5 baszt i 2 bramy: Lubawska i Prabucka. Przy murach znajdowała się dookolna uliczka. Obecnie mury zachowały się tylko fragmentarycznie i na kilku odcinkach: przy skarpie w części wschodniej (przy fosie), przy narożniku północno-wschodnim fosy, od strony południowo–zachodniej (od strony jeziora), od strony zachodniej - przy ulicy osiedlowej oraz w zachowanym fragmencie baszty znajdującej się wewnątrz posesji kościelnej.

Mury zostały wzniesione częściowo z kamienia polnego i łamanego, między którym znajduje się zaprawa wapienna. Widoczne są także fragmenty murów wykonane z cegły.

Warto również zwrócić uwagę na najstarsze znajdujące się na terenie miasta drzewo (dziedziniec kościoła). To dąb, który posadzony został tu w roku 1871 po wygranej przez Prusy wojnie z Francją. W wyniku poniesionej klęski, Francja musiała zapłacić ogromną kontrybucję, która przeznaczona została między innymi na wybudowanie Kanału Ostródzko-Elbląskiego. Dzięki temu można dziś z samej Iławy dopłynąć do Bałtyku.

Ratusz

Tuż obok kamienia 700-letniej Iławy piętrzy się przy ulicy Niepodległości budynek Ratusza Miejskiego. W 1706 r. spłonął właściwy ratusz, który znajdował się w centralnej części dzisiejszego Starego Miasta i nigdy nie został odbudowany w miejscu swojej pierwotnej lokalizacji. To wielka strata dla miasta, a szczególnie dla samej starówki, która dzisiaj nie przypomina już centrum miasta, gdzie można zaczerpnąć prawdziwego i historycznego powietrza. 

Współczesny budynek ratusza powstał w okresie od 1910-1912 r. już poza obszarem starówki, ale przy głównej ulicy miasta – Kaiserstrasse (ulica Cesarska). Ratusz jest obiektem, obok którego nie przejdzie obojętnie: ani mieszkaniec Iławy, ani turysta. Bryła budynku składa się z kilku części i została wzniesiona na rzucie dość rozbudowanym. Jednym z ciekawszych elementów części głównej (środkowej) są schody zewnętrzne po obu stronach drzwi wejściowych o charakterze reprezentacyjnym. Dolna część schodów osłonięta jest obustronnie ogromnymi i masywnymi wolutami, a każda z nich zakończona jest płaskorzeźbą w postaci lwiej głowy z otwartą paszczą. Drzwi wejściowe ograniczone są po obu stronach szerokimi i półkoliście zamkniętymi oknami z bogatą ornamentyką: pod parapetami tralki, a nad oknami profilowane arkady. Drzwi z 3 płycinami z dekoracją płaskorzeźby w postaci plakiety roślinnej, nad nimi zaś znajdują się nadświetle promieniście ukształtowane. W wyższej kondygnacji znajdują się 3 wysokie okna oddzielone od siebie pilastrami toskańskimi z doskonale widocznymi kanelurami, czyli żłobkami. Nad oknami umieszczone są trójkątne naczółki z dekoracją środkową w postaci masek ludzkich. Powyżej znajduje się fryz joński koronujący elewację. W części dachu znajdują się 3 facjatki, a zwieńczeniem jest dwustopniowa wieża z tarasem i tarczą zegarową z hełmem. Skrzydła budynku zostały współcześnie poszerzone. Wewnętrzne części skrzydeł to koszowe arkady, dźwigające taras ograniczony balustradą tralkową. W podcieniach obserwujemy wielkie i szerokie okna zakończone łukiem koszowym. Przy tarasie widoczne są 3 pary okien prostokątnych, a nad nimi trójkątne naczółki. W części dachu znajdują się 3 facjatki. Strona południowa ratusza to współczesna dobudówka. Przed budynkiem znajduje się dziedziniec, sięgający współcześnie samej ulicy. Jest najbardziej reprezentacyjnym budynkiem miasta i przez wiele lat nazywany był perłą Prus Wschodnich. Dziś mieszkańcy nazywają go perłą Warmii i Mazur, bowiem każdy wie, że nie ma piękniejszego budynku w całym województwie.W prawym skrzydle ratusza mieści się dziś Informacja Turystyczna, gdzie nabyć można związane z Iławą i Pojezierzem Iławskim pamiątki oraz książki i mapy.

Kinoteatr

Bryła budynku usytuowana jest na planie prostokąta z dobudówką od strony jeziora i eliptycznym tarasem znajdującym się przy elewacji frontowej. Balkon tarasu z balustradą wsparty jest na 4 parach kolumn doryckich, a taras ograniczony dwoma ryzalitami, które wewnątrz mieszczą klatki schodowe. Pomiędzy kolumnami znajdują się wielkie i szerokie okna zakończone łukiem koszowym. Powyżej tarasu wielki niezdobiony tympanon z wolim okiem pośrodku. Elewacja północno-wschodnia to duże prostokątne okna, a nad nimi trójkątny niezdobiony niewielki tympanon. Część południowo-zachodnia to przybudówka przypominająca willę. Od strony jeziora zaobserwujemy dwustronne schody wiodące do wejścia, a nad nim balkon. Powyżej znajduje się tympanon, spotykany przy poprzednich elewacjach. Narożnik zdobiony jest niskimi kolumnami doryckimi. Budynek wzniesiony został w latach dwudziestych zeszłego wieku – rozpoczęto ją w 1916 roku, zakończono zaś w 1922. W tym samym czasie wykonano biegnącą wokół Małego Jezioraka promenadę nadbrzeżną.

Tawerna Kaper

Budynek starej wozowni-stajni jest obecnie jednym z najlepiej zachowanych zabytków w Iławie. Środkowe pomieszczenie budynku to stajnia, wewnątrz której pierwotnie znajdowało się 6 stanowisk dla zwierząt. Dla wozowni charakterystyczne były szerokie wjazdowe bramy, które usytuowane były w części południowej. W poddaszu znajduje się facjatka, wyżej natomiast sygnaturka, po bokach facjatki okna, które określane są jako „wole oko”. Budynek najprawdopodobniej do roku 1945 r. był przebudowywany kilkakrotnie zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz (w tym przypadku  wystąpiły głównie ingerencje w elementy elewacji). Dziś mieści się tu Tawerna Kaper.

Rzeżby

Przy ulicy Niepodległości, vis a vis parku miejskiego, znajdują się unikatowe XVIII-wieczne rzeźby barokowe: Jowisza, Junony, Herkulesa i Meduzy, reprezentującej styl rokokowy. Pochodzą one z zespołu pałacowego w Kamieńcu k./Susza, którego właścicielem był ród von Finckenstein. O pochodzeniu rzeźb informuje ustawiona pomiędzy nimi tablica.

 

Szkoła neogotycka

Od 6.10.1899 r. do końca II wojny światowej znajdowała się tutaj Stadtschule, zaś w 1945 r. mieścił się w tym budynku tymczasowy szpital wojskowy. Od 1946 r. umieszczono tu szkołę im. Mikołaja Kopernika. Szkoła usytuowana została na planie podkowy z dość charakterystycznymi oknami na półpiętrze z maswerkiem pośrodku w postaci trzech kół ze środkową rozetą. Obecnie jest to budynek Gimnazjum Samorządowego nr 1 im. Mikołaja Kopernika.

 

Cerkiew Bizantyjsko-Ukraińska

Budynek powstał w roku 1899, kiedy wybudowano tu miejską gazownię. Według postulatów konserwatorskich budynek powinien być zaadaptowany na funkcje sakralne, co też się stało i w dniu dzisiejszym mieści się tu Cerkiew Bizantyjsko-Ukraińska w Iławie. W mieszkającym w pobliskiej Iławce władcy rzek i jezior mówi podanie „Opowieść o królu ryb”.

 

 

Pozostałe zabytki:

1. Kamienica Nr 4 przy ulicy Niepodległości
2. Kamienica Nr 6 przy ulicy Kościuszki
3. Kamienica Nr 15 przy ulicy Kościuszki
4. Jaz piętrzący przy ulicy Kościuszki
5. Willa nr 10 przy ulicy Sienkiewicza
6. Wieża ciśnień przy ul. 1-go Maja
7. Dworzec kolejowy przy ul. Dworcowej
8. Wodociągowa wieża ciśnień, ul. Kolejowa 2